Zastosowanie leków anabolicznych

Leki anaboliczne są syntetycznymi pochodnymi androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Modyfikacja budowy chemicznej naturalnych hormonów pozwoliła uzyskać związki cechujące się właściwościami anabolicznymi i małą aktywnością androgenną.

Całkowite oddzielenie tych dwóch właściwości okazało się być do tej pory niemożliwe, ze względu na swoisty mechanizm działania androgenów.

Działanie leków należących do anabolików obejmuje przede wszystkim tkanki zawierające receptory swoiste dla androgenów, czyli głównie tkankę mięśniową, układ krwiotwórczy i gruczoł krokowy. Leki anaboliczne zatrzymują w organizmie azot (dodatni bilans azotowy), potas i fosforany. Zwiększają też przyswajanie białka, jednak wyłącznie przy pełnym pokryciu zapotrzebowania na produkty białkowe. Zmniejszenie katabolizmu białek potęguje hamujący wpływ leków anabolicznych na kataboliczne działanie wywołane przez glikokortykosteroidy. Ponadto leki te pobudzają układ krwiotwórczy i zwiększają wytwarzanie erytropoetyny.

Leki anaboliczne znalazły zastosowanie w leczeniu zaników mięśniowych po długotrwałym unieruchomieniu wymuszonym zabiegami operacyjnymi, a także w leczeniu odleżyn i niedokrwistości. Wykorzystanie tych leków ma jednak charakter wyłącznie pomocniczy i nie może zastąpić leczenia podstawowego.

Stosowanie leków anabolicznych wiąże się z dużym ryzykiem wielu działań niepożądanych. Przewlekła terapia anabolikami prowadzi do uszkodzenia wątroby. Wystąpić może żółtaczka zastoinowa, marskość wątroby, a nawet jej nowotwór. Jednym z pierwszych zaburzeń, które nie jest widoczne w postaci klinicznych objawów, jest powstawanie w wątrobie i śledzionie cyst wypełnionych krwią. Cysty te w trakcie dużego wysiłku narażone są na pęknięcie, które prowadzi do nagłego zgonu. Leki anaboliczne wpływają też wyraźnie na proces krzepnięcia krwi.

Upośledzając syntezę czynników krzepnięcia (czynnika II, V, VII i X) zwalniają proces krzepnięcia krwi i zwiększają ryzyko wystąpienia krwiaków pourazowych. Zmniejszeniu ulega również synteza białek wiążących hormony tarczycy (tyroksynę i trijodotyroninę). W znacznym stopniu wpływają też na metabolizm lipidów. Zwiększają we krwi stężenie frakcji lipidów LDL, a zmniejszają stężenie frakcji HDL, co zwiększa ryzyko zmian miażdżycowych. Ponadto zmniejszają tolerancję glukozy.

Wpływ na układ kostny objawia się natomiast nasiloną osteolizą i przedwczesnym zarastaniem nasad kości (przed osiągnięciem dojrzałości płciowej). Stosowanie leków anabolicznych u osób przed okresem pokwitania może też skutkować zwiększonym rozrostem narządów płciowych u chłopców i nadmiernym rozrostem łechtaczki u dziewczynek. U kobiet dojrzałych natomiast pojawiają się zaburzenia miesiączkowania oraz cechy wirylizacji. U mężczyzn z kolei dochodzi do przerostu gruczołu krokowego (niekiedy nowotworu) i zahamowania spermatogenezy.

Zobacz również:

Ze względu na budowę chemiczną leki anaboliczne można podzielić na trzy grupy: pochodnych testosteronu, androsteronu lub 19-norsteroidów.

POCHODNE TESTOSTERONU

Metandienon poza działaniem anabolicznym wykazuje aktywność androgenną (3,5 razy słabszą od testosteronu) oraz słabe właściwości progestagenne. Ponadto działa hamująco na wydzielanie gonadotropin. Stosowany jest w postaci preparatów doustnych w profilaktyce zaników mięśniowych oraz po leczeniu glikokortykosteroidami. Podanie miejscowe metandienonu wykorzystywane jest także w terapii owrzodzeń.

POCHODNE ANDROSTERONU

Metenolon charakteryzuje się długotrwałym działaniem anabolicznym i słabszą aktywnością androgenną. Lek dostępny jest w preparatach do podania doustnego i domięśniowego. Wykorzystywany jest w stanach wyniszczenia po terapii cytostatykami, po zabiegach chirurgicznych oraz przy zaburzeniu czynności układu krwiotwórczego. U kobiet stosowanie metenolonu może powodować wystąpienie wirylizacji.

Drostanolon działa silnie anabolicznie i androgennie. Znalazł zastosowanie w paliatywnym leczeniu zaawansowanego raka piersi u kobiet i w okresie pomenomauzalnym.

Stanozolol cechuje się działaniem androgennym i 7 razy silniejszym działaniem anabolicznym. Preparaty doustne wykorzystywane są w leczeniu niedokrwistości powstałej w wyniku stosowania promieniowania jonizującego lub leków cytostatycznych, a także w niedokrwistości aplastycznej. Stanozolol stosowany jest również w mielofibrozie, w zmniejszonej aktywności fibrynolitycznej oraz w leczeniu wrodzonej skłonności do powstawania obrzęków naczyniowych. Lek znalazł ponadto zastosowanie w leczeniu zaburzeń naczyniowych towarzyszących zespołowi Behceta.

Oksymetolon należy do leków o silnym działaniu, zarówno anabolicznym, jak i androgennym. Podawany jest doustnie przede wszystkim w zaburzeniach układu krwiotwórczego występujących po stosowaniu promieniowania jonizującego lub leków cytostatycznych oraz w leczeniu mielofibrozy i niedokrwistości aplastycznej. Przeciwwskazaniem do terapii oksymetolonem jest nowotwór gruczołu krokowego u mężczyzn i rak sutka u kobiet. Lek nie powinien być też stosowany u osób z uszkodzoną wątrobą.

POCHODNE 19-NORSTEROIDÓW

Nandrolon stosowany jest w postaci estru ulegającego hydrolizie w wątrobie. Lek wykazuje działanie (androgenne i anaboliczne) jedynie w tkankach o małej aktywności 5α-reduktazy (np. w mięśniach szkieletowych). W tkankach o dużej aktywności tego enzymu (np. w gruczole krokowym) nadrolon jest bowiem metabolizowany do nieaktywnego 5α-dihydroandrolonu. Lek dostępny jest w preparatach przeznaczonych do podania domięśniowego wykorzystywanych m.in. w stanach unieruchomienia po zabiegach chirurgicznych na układzie kostnym. Nadrolon stosowany jest także po leczeniu glikokortykosteroidami, po naświetlaniach promieniami jonizującymi oraz w paliatywnym leczeniu raka piersi u kobiet. Lek ten może być również wykorzystywany w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia osteoporozy.

Noretandrolon działa nie tylko androgennie i anabolicznie, ale także słabo progestagennie. Jako lek anaboliczny stosowany jest doustnie po zabiegach chirurgicznych oraz w stanach wyniszczenia i niedożywienia. Długotrwałe leczenie noretandrolonem może prowadzić do uszkodzenia wątroby. Po odstawieniu może natomiast dojść do krwawień z macicy i zatrzymania miesiączki.

Etylestrenol wykazuje działanie anaboliczne, progestagenne i bardzo słabe androgenne. Jego stosowanie wiąże się z ryzykiem uszkodzenia wątroby. Lek podawany jest doustnie m.in. w zaburzeniach wzrostu u chłopców.

Źródła:
• Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
• Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska