Zator – przyczyny, objawy, leczenie

Zator nazywany również embolią to zamknięcie światła naczynia krwionośnego bądź chłonnego przez czop przyniesiony z prądem krwi do chłonki. Czop zwany jest też ciałem, które jest przenoszone z krwią do naczynia, którego światło jest węższe od średnicy czopu, co powoduje, że zatyka on naczynie, zatrzymując tym samym przepływ krwi.

Wspomniany już czop może dostać się do organizmu człowieka z zewnątrz, a dokładnie z powietrza, poprzez bakterie, pasożyty oraz ciała obce, jak również może powstać już w naczyniu, pod postacią zakrzepu, inaczej zwanego też skrzepliną.

Materiał zatorowy, po tym jak przedostanie się do prądu krwi, zaczyna z nią płynąć w kierunku coraz mniejszych naczyń, powodując tym samym ich zatkanie. W efekcie dochodzi do zaburzeń pracy danego narządu oraz martwicy obszaru, do którego tętnica doprowadzała krew.

Warto nadmienić, iż zatory powstają najczęściej w tętnicach, a ich następstwa zależą nie tylko od umiejcowienia i wielkości zatoru, ale również od rodzaju materiału tworzącego czop zatorowy, rodzaju zatkanego naczynia, jak również sprawności układu krwionośnego. Kiedy już dojdzie do zatoru, zaburzenie krążenia może ulec albo wyrównaniu albo też może doprowadzić do wytworzenia się martwicy niedokrwiennej tkanki, poweszchnie znanej zawałem. To jakie będą następstwa zatoru i jak rozwinie się sytuacja w dużej mierze zależy od stopnia niedokrwienia, jak również od warunków do wytowrzenia się krążenia obocznego w organizmie.

Należy również dodać, że zatory wywoływane przez bakterie doprowadzają najczęściej do powstania ognisk przerzutowych, z kolei zatory nowotworowe do przerzutów nowotworowych.

Przyczyny powstawania zatorów

Jedną z najgroźniejszych postaci zatoru jest zator tętnicy płucnej, który bardzo często prowadzi do zgonu. Co istotne, ponad 80% zatorów tętniczych jest spowodowanych skrzepliną przeniesioną z serca. Są to wówczas, tzw. zatory sercowo - tętnicze. Do przyczyn tego rodzaju zatorów zalicza się głównie:

migotanie przedsionków,
przebyty już wcześniej zawał mięśnia sercowego, jak też tętniak lewej komory serca,
chorobę reumatyczną serca,
sztuczne zastawki serca.

Drugą grupę zatorów stanowią z kolei zatory tętniczo - tętnicze, które spowodowane są przez oderwaną blaszkę miażdżycową bądź skrzeplinę z chorej tętnicy.

Do innych przyczyn zatorów tętnic należą również: skrzepliny z żył płucnych, zatory z krążenia dużego przy wadach serca, zatory tłuszczowe, jak też gazowe i spowodowane masami nowotworowymi. Należy podkreślić, iż przyczyny te są niezwykle rzadko spotykane, jednakże należy również brać je pod uwagę.

Zobacz również:

Z kolei trzecią grupę przyczyn stanowią zatory jatrogenne. W przypadkach tych większość zatorów umiejscawia się w rozwidleniach tętnic bądź też w miejscach odejścia bocznic, co spowodowane jest zmniejszeniem światła tętnicy w owych punktach.

Objawy kliniczne zatorów

Zatory tętnicze, aż w 87% dotyczą kończyn dolnych lub górnych, wywołując przy tym ostre niedokrwienie. Do typowych objawów zalicza się zatem:

silny ból umiejscowiony zazwyczaj na obwodzie kończyny,
brak wyczuwalnego tętna na kończynie poniżej miejsca zatoru,
zaburzenia czucia w postaci drętwienia, mrowienia i ziębnięcia,
zmiany zabarwienia skóry na kończynie oraz jej oziębienie,
zapadnięcie żył powierzchniowych,
obrzęk kończyny pojawiający się po kilku godzinach niedokrwienia,
zaburzenia ruchomości kończyny oraz osłabienie jej siły mięśniowej,
przykurcze mięśni pojawiające się po 24 - 48 godzinach niedokrwienia,
zmiany martwicze na obwodzie kończyny.

Należy również nadmienić iż w 90% zator tętnic trzewnych dotyczy tętnicy krezkowej górnej. Wóczas objawia się on m.in.: nagłym, silnym bólem w nadbrzuszu, przyspieszoną persytaltyką jelit, biegunkami z domieszką krwi, jak również wymiotami. W następnej kolejności dochodzi do rozległej martwicy obwodowego odcinka jelita czczego, jelita krętego oraz prawej części okrężnicy. Wówczas ból obejmuje już całą jamę brzuszną, następnie dochodzi do zaniku perystaltyki jelit oraz wzrostu leukocytozy. Zaczynają się pogłębiać objawy wstrząsu hipowolemicznego.

Z kolei przy zatorach tętnic dogłowowych występują objawy przemijającego niedokrwienia mózgu bądź udaru niedokrwiennego mózgu.

Diagnostyka i metody leczenia

Rozpoznanie zatoru tętniczego opiera się na zebraniu dokłanego wywiadu lekarskiego oraz na przeprowadzeniu badań przedmiotowych oraz dodatkowych, do których należą m.in.:

elektrokardiografia,
angio - TK,
arteriografia.

Diagnostyka opiera się również na stwierdzeniu przez lekarza objawów ostrego niedokrwienia kończyny, niemiarowości lub też migotania przedsionków, choroby niedokrwiennej bądź też zawału mięśnia sercowego.

Jedną z głównych metod leczenia jest leczenie operacyjne. Jedyny wyjątek stanowią obwodowe zatory tętnic przedramienia i goleni, które można leczyć zachowawczo. Po stwierdzeniu zatoru lekarz zaleca podanie dożylnie 5000 j.m. heparyny oraz leków przeciwbólowych. Następnie zabezpiecza się kończynę i kieruje się pacjenta na zabieg chirurgiczny, mający na celu usunięcie zatoru oraz powstałych skrzeplin z tętnic niedokrwionej kończyny.

Jeżeli chodzi o wspomniane leczenie zapobiegawcze, stosuje się leki antyagregacyjne, hamujące krzepnięcie krwi oraz poprawiające reologię krwi. Zdarza się jednak, iż zabiegi operacyjne nie są w pełni skuteczne, główną tego przyczyną jest bowiem czas upływający od wystąpienia objawów ostego niedokrwienia. Jeżeli jednak zabieg embolektomii wykonany jest przed uplywem 12 godzin od wystąpienia objawów jest 93% szans na to, aby uratować kończynę, z kolei po upływie tego czasu szanse spadają do 70%.

Śmiertelność spowodowana zatorami waha się w granicach 10 - 40% i wynika głównie z podeszłego wieku i wielu chorób towarzyszących starszym pacjentom. Z kolei, jeżeli chodzi o zatory tętnic trzewnych rokowania są złe, gdyż śmiertelność w takich przypadkach wynosi aż 70 - 80%.

Niezwykle istotną kwestią w przypadku zauważenia objawów wyżej wymienionych w artykule jest to, aby chory jak najszybciej zgłosił się do lekarza pierwszego kontaktu bądź do szpitala, w celu dokładnej diagnozy i podjęcia leczenia. Tak, jak zostało wspomniane, w przypadku zatorów liczy się czas, a najcenniejsze jest pierwsze 12 godzin od wystąpienia objawów, w czasie których można uratować chorą kończynę. Upływający czas tylko zmniejsza szanse chorego na całkowity powrót do zdrowia.

Autor:

Sabina Maćkowicz