Zatrucia przemysłowe a ich wpływ na układ nerwowy

Świat który nas otacza pełen jest zagrożeń, a niestety wiele z nich jest skutkiem naszej działalności. Jednym z takich przykładów mogą być toksyczne substancje stosowane w przemyśle. Narażenie na nie może skutkować wieloma zaburzeniami czynności narządów czy układów.

Mogą one wpływać na organizm poprzez zjawiska immunologiczne, alergiczne, procesy oksydacyjne lub inhibicje koenzymów. Zatrucia mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły będący efektem kumulacji szkodliwych substancji w organizmie.

Zaburzenia neurologiczne w wyniku zatrucia substancjami przemysłowymi:
Zespół neuropatyczny (najczęściej polineuropatia)
Zespół rzekomonerwicowy
Zespół encefalopatyczny (czasem z dołączającymi się objawami psychopatologicznymi)

Na wstępie należy dodać, że zespoły te nie są swoiste dla zatruć, lecz mogą występować również w innych chorobach układu nerwowego. Nie są to zazwyczaj izolowane zespoły, a połączenie zaburzeń ośrodkowego, obwodowego oraz autonomicznego układu nerwowego.

Jak rozpoznać zespół rzekomonerwicowy?

Chory skarży się przede wszystkim na zawroty i bóle głowy, trudności z koncentracją uwagi, zaburzenia pamięci, zakłócenia snu, stany lękowe oraz niepokój. Rodzina zauważa wzmożoną pobudliwość emocjonalną lub zmienność nastroju. W przedmiotowym badaniu neurologicznym nie stwierdza się żadnych zmian. Również w EEG zwykle brak jest cech patologii.

Warto pamiętać, że takie objawy mogą świadczyć o innych chorobach. Mogą wystąpić po urazie czaszkowo-mózgowym, chorobach zakaźnych, nadczynności tarczycy, okresie przekwitania oraz początkowym okresie nowotworu mózgu lub niektórych chorób psychicznych. Nie można lekceważyć żadnych z tych objawów i należy koniecznie udać się do lekarza w celu zdiagnozowania choroby!

Co wiadomo o zespole encefalopatycznym?

Dolegliwości zgłaszane przez chorych są podobne do objawów zespołu rzekomonerwicowego. W przedmiotowym badaniu neurologicznym stwierdza się jednak objawy świadczące o uszkodzeniu nerwów czaszkowych (upośledzenie reakcji źrenic, oczopląs, niedowład nerwu twarzowego, zbaczanie języka) oraz nerwów obwodowych kończyny górnej lub dolnej (nierówność odruchów ścięgnistych, objaw Babińskiego, objaw Oppenheima. Zdarzają się również objawy zaburzeń móżdżkowych (niezborność) lub pozapiramiodowych (zaburzenia czynności ruchowej) oraz wzmożonego napięcia mięśniowego. Rozpoznaje się zmiany w EEG (uogólnione, ogniskowe, napadowe).

Podobne objawy mogą świadczyć również o urazie czaszkowo mózgowym, nowotworach mózgu, neuroinfekcjach, chorobach demielinizacyjnych, zwyrodnieniowych lub metabolicznych.

Zespół encefalopatyczny współistnieje nierzadko z zespołem psychoorganicznym. Charakteryzuje się on upośledzeniem sprawności i precyzji myślenia, orientacji, pamięci, trudnościami z rozumieniem jak i tworzeniem pojęć abstrakcyjnych oraz labilnością emocjonalną.

Zobacz również:

Jak rozpoznać zespół neuropatyczny?

Zespół neuropatyczny przebiega najczęściej pod postacią polineuropatii. Chory zgłaszając się do lekarza uskarża się na promieniujący wzdłuż kończyn górnych i dolnych ból. W większości jest on umiejscowiony w częściach dystalnych (dalszych) kończyn. Ponadto występują drętwienia, szybka męczliwość oraz stany kurczowe.

Podobne objawy mogą świadczyć o polineuropatii lub zapaleniu wielonerwowym o innej etiologii m.in. cukrzyca, infekcje, choroby nerek, wątroby, alkohol, uwarunkowania genetyczne.

Przykłady najważniejszych zatruć przemysłowych uszkadzających układ nerwowy

GLIN – jest on powszechnie stosowany w przemyśle lotniczym, elektrycznym i samochodowym. W wyniku długotrwałej ekspozycji może dochodzić do organicznych zmian w układzie nerwowym, a także upośledzenia funkcji poznawczych, napadów drgawek, narastającego otępienia, patologicznych zmian w EEG oraz towarzyszącego włóknienia płuc.

ARSEN – stosowany jest przede wszystkim w hutnictwie miedzi. Przewlekłe narażenie na ten pierwiastek może wywołać objawy symetrycznej polineuropatii z bólami, parestezjami, a także zniesienia odruchów ścięgnistych i osłabienia kończyn, przy czym objawy czuciowe są bardziej nasilone niż ruchowe.

DWUSIARCZEK WĘGLA – jest to rozpuszczalnik niektórych substancji, m.in. żywice, oleje, wosk, kauczuk, siarka, smoła. Stosowany jest w produkcji włókien chemicznych. Jest to silna neurotropowa trucizna. Obecnie bardzo rzadko dochodzi do ostrych zatruć. W przypadku przewlekłego narażenia na substancję początkowo rozwija się zespół rzekomonerwicowy, z czasem narastają ogniskowe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego co przejawia się zespołem encefalopatycznym. Stwierdza się ogniskowe lub rozlane objawy, niedowłady połowicze, zespoły naprzemienne, a także zespoły psychotyczne. W przebiegu zatrucia rozwinąć się może polineuropatia charakteryzująca się drętwieniami, bólami, upośledzeniem sprawności kończyn lub upośledzeniem czucia powierzchownego.

OŁÓW – obecnie narażene na ten pierwiastek są osoby pracujące przy wytapianiu ołowiu z rud lub złomu, górnicy rud ołowiu oraz produkcji akumulatorów. Przewlekłe narażenie może uszkadzać liczne narządy i układy. Najbardziej narażony jest obwodowy układ nerwowy i krwiotwórczy. W przypadku dzieci krytycznym układem jest ośrodkowy układ nerwowy. Zazwyczaj zmiany w układzie nerwowym wykrywane są przedklinicznie pod postacią neuropatii czuciowych, m.in. nerwu promieniowego.

MANGAN – narażone są osoby pracujące przy wydobywaniu i przetwarzaniu rud manganu, wytapianiu stali manganowej, produkcji ogniw oraz podczas spawania. W postaciach lżejszych objawia się jako zespół rzekomonerwicowy, w cięższych jako encefalopatia z zespołem parkinsonowskiem i objawami móżdżkowymi.

RTĘĆ – największe narażenie występuje przy kontakcie z parami rtęci metalicznej. W przypadku przewlekłego narażenia dochodzi do kumulowania się rtęci w ośrodkowym układzie nerwowym. W związku z tym mogą wystąpić nieswoiste objawy, tzw. mikromerkurializm. Składają się na nie: znużenie, osłabienie, zaburzenia snu, drażliwość, drżenie kończyn, a także upośledzenie pamięci. Oprócz tego dochodzi również do zaburzeń mowy, ataksji, wzmożonych odruchów ścięgnistych, upośledzenia słuchu, nadwrażliwości na bodźce, zaburzeń poznawczych oraz zwężenia pola widzenia.

TLENEK WĘGLA – do zatrucia dochodzi w koksowniach, gazowniach, hutnictwie, stalowniach, przemyśle chemicznym, a także w warunkach domowych (niesprawne instalacje grzewcze). W przypadku odwracalnych zmian dochodzi do utraty przytomności w wyniku niedotlenienie mózgu, a późnymi następstwami mogą być niedowłady połowicze, zespoły pozapiramidowe, zespoły móżdżkowe, zaburzenia funkcji poznawczych, napady padaczkowe a także stany psychotyczne.

ZWIĄZKI FOSFOORGANICZNE – są to związki stosowane przede wszystkim do walki z insektami w rolnictwie, szklarniach, a także gospodarstwach domowych. Fosfoorganiczne związki unieczynniają cholinoesterazę. W efekcie tego dochodzi do objawów muskarynowych, nikotynowych oraz neurologicznych pod postacią bólów i zawrotów głowy, niepokoju, drgawek, zaburzeń przytomności oraz tzw. opóźnionej polineuropatii.

Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Wojciech Kozubski, Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2006.