Zatrucia herbicydami i insektycydami, jak je rozpoznać?

W dzisiejszych czasach rolnictwo, przemysł kwiatowy i wiele innych gałęzi gospodarki w celu zwiększenia produkcji korzysta różnych ”udogodnień”, m.in. z herbicydów i insektycydów. Zapewne każdy z nas zdaje sobie z tego sprawę, jednak czy zastanawialiśmy się jaki wpływ mogą wywierać na nasze zdrowie?

Herbicydy są to środki stosowane w celu niszczenia chwastów. Najczęstsze zatrucia są wynikiem narażenia na parakwat, dikwat, glifosat, pochodne chlorofenoksykwasów oraz pochodne mocznika. Insektycydy natomiast to środki stosowane w celu zabijania szkodników niszczących plony. Do zatruć dochodzi m.in. insektycydami chlorowcopochodnymi, fosfoorganicznymi lub karbaminianowymi.

PARAKWAT – zakazany na terenie UE

Parakwat jest preparatem wchodzącym w skład około 1/3 wszystkich środków chwastobójczych stosowanych na świecie. Zapachowo przypomina amoniak. Działa w sposób żrący na błony śluzowe gardła, ust, przełyku oraz żołądka. Jeżeli spożyje się większe ilości może doprowadzić do martwicy serca, wątroby, nerek oraz ze względu na największe gromadzenie się w płucach - ich zwłóknienie. Ocenia się, że dawka toksyczna to 2-4 g czystej substancji.

Objawy wynikające z zatrucia pojawiają się po około 24 godzinach od spożycia. Są to przede wszystkim zaczerwienienie błony śluzowej ust i gardła, często zmiany martwicze i towarzyszące im obrzęki. Pojawiają się również nudności i krwawe wymioty, trudności w połykaniu, ból nadbrzusza, jamy ustnej i gardła. W przebiegu zatrucia może rozwinąć się również kaszel, duszność, krwioplucie, a także tachykardia i spadek ciśnienia tętniczego. W badaniach stwierdza się podwyższoną aktywność aminotransferaz oraz podwyższony INR.

W przypadku zatrucia koniecznie należy wykonać pomiar stężenia parakwatu we krwi, a także gazometrię, pulsoksymetrię, elektrolity, mocznik, kreatyninę, enzymy wątrobowe, INR oraz rentgen klatki piersiowej.

Leczenie polega przede wszystkim na dekontaminacji. W tym celu wykonuje się zabieg płukania żołądka oraz podaje się ziemię fulerską lub bentonit. Niestety nie istnieje odtrutka. Do godziny od zatrucia można zastosować metody przyśpieszające eliminację - hemoperfuzję. Oczywiście w trakcie terapii należy podtrzymywać podstawowe funkcje życiowe.

DIKWAT

Dikwat jest substancją stosowaną m.in. w Polsce. Charakteryzuje się podobnym działaniem jak parakwat, jednak zdecydowanie silniej uszkadza nerki oraz nie doprowadza do zwłóknienia płuc. Dawkę toksyczną ocenia się na 60-100mg/kg. Śmierć następuje z reguły po spożyciu 6-12g (rekordowo pacjent przeżył po spożyciu 60g).

Najczęstszymi objawami są palące bóle w obrębie jamy ustnej, gardła, przełyku oraz okolicy nadbrzusza, z towarzyszącymi wymiotami oraz biegunkami, często o charakterze krwotocznym. Istnieje również ryzyko perforacji przewodu pokarmowego. Ponadto stwierdza się hipokaliemię z następcza hiperkaliemią, spadek ciśnienia tętniczego, a po 24 godzinach cechy niewydolności serca, nerek, wątroby, z zaburzeniami świadomości i drgawkami. W badaniach stwierdza się wzrost stężenia mocznika, kreatyniny oraz enzymów wątrobowych, a także zwiększenie INR i żółtaczkę. Leczenie jest identyczne jak w przypadku zatrucia parakwatem.

Zobacz również:

GLIFOSAT

Substancja ta, tak jak poprzednia jest stosowana również w Polsce. Wywołuje w komórkach rozkojarzenie fosforylacji oksydatywnej. W wyniku dostania się na błony śluzowe może powodować podrażnienie oraz nadżerki. Wykazuje również działanie hepato- i nefrotoksyczne. Objawy toksyczne występują po spożyciu 30-70g glifosatu. Oprócz wymienionych wcześniej, można spodziewać się również bólu w czasie połykania, bólu nadbrzusza, wymiotów, chrypki, a także duszności, bradykardii i spadu ciśnienia tętniczego.

Leczenie różni się od poprzednich. Nie należy płukać żołądka ani stosować węgla aktywowanego. Można podawać jedynie niewielkie ilości płynów. Również i w tym przypadku nie istnieje odtrutka ani metody przyspieszające eliminację.

CHLOROFENOKSYKWASY

Istnieje wiele herbicydów z tej grupy, jednak wszystkie powodują powstanie podobnych zmian. Są to przede wszystkim uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego oraz nerwów obwodowych. Ponadto działają drażniąco na skórę, błony śluzowe, a także wykazują działanie arytmogenne. Dawka zagrażająca życiu oceniana jest na 5-6g.

Do objawów zalicza się przede wszystkim podrażnienie błony śluzowej ust i gardła, nudności i wymioty, biegunki, osłabienie siły i kurczliwości mięśni, a także ich ból i sztywność. Stwierdza się również drżenie pęczkowe, rabdomiolizę, bóle i zawroty głowy, polineuropatie, zaburzenia świadomości, a także spadek ciśnienia tętniczego. Leczenie jest podobne do stosowanego w zatruciu parakwatem.

POCHODNE MOCZNIKA

Substancje z tej grupy powodują przede wszystkim uszkodzenia narządów miąższowych, OUN oraz methemoglobinemię. Objawy zatrucia pojawiają się prawdopodobnie po spożyciu już kilkudziesięciu gramów, pod postacią nudności, wymiotów, biegunki, podrażnienia spojówek, methemoglobinemii oraz senności i ataksji. Leczenie oprócz dekontaminacji polega również na podawaniu odtrutki w postaci błękitu metylenowego.

INSEKTYCYDY CHLOROWCOPOCHODNE

Działanie toksyczne tej substancji polega przede wszystkim na uszkadzaniu neuronów ośrodkowego układu nerwowego w wyniku zmian w transporcie jonów sodu i potasu przez błony. Niektóre z nich mogą ponadto wpływać na układ serotoninergiczny oraz zwiększać wrażliwość serca na aminy katecholowe, a także uszkadzać wątrobę i nerki. Do najbardziej toksycznych należy m.in. dieldryna oraz aldryna. W wyniku zatrucia dochodzi do nudności, wymiotów, biegunek, zaburzeń rytmu serca, pobudzenia, drżenia, zaburzeń świadomości, drgawek, kwasicy metabolicznej, a także białkomoczu, skąpomoczu oraz zwiększenia aktywności aminotransferaz oraz INR. Leczenie polega na płukaniu żołądka z jednoczesnym podawanie węgla aktywowanego oraz cholestyraminy.

INSEKTYCYDY FOSFOORGANICZNE

Związki te w sposób trwały wiążą się z acetylocholinesterazą, jednocześnie ją blokując. Doprowadza to do ostrego zespołu cholinergicznego. Zatrucia wziewne są zazwyczaj mało groźne, jednak spożycie tych substancji doprowadza do objawów ciężkiego zatrucia. Dawka toksyczna w przypadku najsilniejszych przedstawicieli z tej grupy wynosi około 10mg/kg. Charakterystycznymi objawami są wczesna biegunka, pocenie się, łzawienie, bolesne skurcze brzucha, zwężenie źrenic oraz ślinienie.

Leczenie powinno się prowadzić na oddziale intensywnej terapii, kontrolując podstawowe funkcje życiowe oraz podawać atropinę, oksymy, a w razie nadmiernego pobudzenia lub drgawek diazepam.

INSEKTYCYDY KARBAMINIANOWE

Jest to grupa insektycydów coraz częściej stosowana, ze względu na mniej toksyczny wpływ na człowieka. Jej działanie polega na odwracalnym blokowaniu acytylocholinesterazy. Dawka toksyczna wynosi około 12-15mg/kg, a objawy są podobne do opisywanych w przypadku insektycydów fosfoorganicznych, jednak w mniejszym nasileniu.

Autor: Piotr Kuc
Źródło:
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011