Zespół nagłego zgonu niemowląt – co o nim wiadomo?

Mimo znacznego postępu medycyny, do tej pory kryje ona wiele zagadek z którymi nie jesteśmy sobie w stanie poradzić. Przykładem może być tzw. zespół nagłego zgonu niemowląt, na samą myśl wywołujący u każdego rodzica przerażenie i strach. Czym jest i jak mu przeciwdziałać?

Zespół nagłego zgonu niemowląt (SIDS) to zgodnie z definicją przypadek nagłego, niespodziewanego zgonu niemowlęcia w wyniku niepomyślnie zakończonego epizodu zaburzeń snu, pozostającego bez wyjaśnienia przyczyny tego stanu, mimo przeprowadzenia pełnych badań pośmiertnych i przeanalizowaniu okoliczności śmierci.

Na początek trochę historii...

Jeszcze na początku XX wieku nagły zgon niemowląt traktowano jako wynik nieumyślnego spowodowania śmierci, w wyniku przygniecenia dziecka przez śpiącą obok matkę. Od końca pierwszej połowy XX wieku z tego powodu zaczęto układać niemowlęta w osobnych łóżeczkach, by zapobiec tym tragicznym zdarzeniom. Niestety i to nie zmieniło sytuacji, a niemowlęta i tak umierały. Przez lata powstawało wiele teorii, jednak żadna w pełni nie wyjaśniała problemu. Od drugiej połowy XX wieku sytuacja się poprawiła, zmniejszyła się ogólna umieralność dzieci, co w statystykach spowodowało względny wzrost śmiertelności z tego powodu.

Jak klasyfikuje się SIDS?

Wyróżnia się trzy typy zespołu ( IA, IB, II). Pierwszy jest to tzw. postać klasyczna z w pełni udokumentowanymi okolicznościami i badaniami. Typ IB to zgodne z definicją przypadki śmierci, jednak pozbawione pełnej dokumentacji i badań. Ostatni typ pasuje do samej definicji zespołu, jednak brakuje wszystkich kryteriów np. odpowiedniego przedziału wiekowego.

Gdzie najczęściej dochodzi do nagłego zgonu niemowląt?

W wielu krajach, szczególnie tych rozwiniętych problem nagłego zgonu niemowląt stanowi główna przyczynę umieralności w tej grupie wiekowej! Ocenia się, że częstość tych incydentów wynosi od 0,17 do 1/1000 żywo urodzonych dzieci. W czołówce znajdują się takie kraje jak: Australia, Nowa Zelandia, Austria, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Holandia oraz kraje skandynawskie. Nie jest znana sytuacja epidemiologiczna dla Polski, wiadomo jedynie, że w okolicach Warszawy w latach 90-tych częstość występowanie SIDS oceniano na 0,4/1000.

W jakim wieku najczęściej dochodzi do rozwoju SIDS?

Do zgonu w wyniku SIDS bardzo rzadko dochodzi w ciągu pierwszych 7 dni życia. Zazwyczaj zdarza się to od drugiego do szóstego miesiąca życia, szczególnie od 2 do 4 miesiąca.

Co wiadomo na temat etiopatogenezy choroby?

Bierze się pod uwagę wiele hipotez, jednak żadna z nich nie została w pełni potwierdzona. Zauważono między innymi pewne odrębności rozwojowe we wczesnym okresie niemowlęcym. Dojrzewający ośrodkowy układ nerwowy wykazuje cechy niestabilności systemu odpowiedzialnego za kontrolowanie czynności oddechowo-krążeniowe. Zaburzenia te występują szczególnie podczas snu w fazie z szybkimi ruchami gałek ocznych. Z czasem jednak zmniejsza się długość tej fazy, co tym samym zmniejsza ryzyko śmierci niemowlaka.

Zobacz również:

Inną hipotezą jest zaburzenie czynności ośrodkowego systemu regulacji w wyniku uszkodzenia mózgu w okresie płodowym, okołoporodowym i noworodkowym. Dodatkowo wpływ mogą mieć na to towarzyszące infekcje, zaniedbania w opiece, a także niepożądane działania niektórych leków.

Przyczyn upatruje się również w zaburzeniach czynności układu krążenia, układu oddechowego, a także we wrodzonych zaburzeniach metabolicznych. W niektórych przypadkach stwierdzano w badaniach pośmiertnych nieprawidłowości w układzie przewodzącym serca, zapalenie mięśnia sercowego, kardiomipatię przerostową, zaburzenia produkcji surfaktantu, a także wrodzone zaburzenia wewnątrzmitochondrialne B-oksydacji kwasów tłuszczowych.

Co zwiększa ryzyko nagłej śmierci niemowląt?

Wyróżnia się trzy główne grupy czynników ryzyka: ze strony matki, ze strony dziecka oraz środowiskowe.

Za czynniki ryzyka ze strony matki uznaje się przede wszystkim palenie tytoniu podczas ciąży zwiększające niedotlenienie płodu oraz opóźniające jego rozwój, a także uszkadzające ośrodek odpowiedzialny za budzenie się. Również po urodzeniu narażenie na bierne palenie może zwiększać ryzyko bezdechów obturacyjnych. Za czynniki ryzyka zalicza się ponadto przebyte choroby podczas ciąży (niedokrwistość), zaniedbania w opiece przedporodowej, młody wiek matki oraz niski poziom wykształcenia.

Czynniki ze strony dziecka to m.in. niska masa urodzeniowa, płeć męska, niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego, upośledzenie odporności, odpływ żołądkowo-przełykowy, a także wrodzone zaburzenia przemiany kwasów tłuszczowych.

Za czynniki środowiskowe uznaje się przede wszystkim złą sytuację zdrowotną, socjologiczną i ekonomiczną. Często współistnieje nieodpowiedni styl życia z paleniem tytoniu i alkoholizmem, zła pielęgnacja, nieprawidłowości w karmieniu oraz brak kontroli lekarskich. Szczególnie narażone są rodziny niepełne oraz patologiczne. Warto jednak nadmienić, że zespół nagłej śmierci niemowląt dotyczy również rodzin o prawidłowym statusie socjo-ekonomicznym. Problem może wynikać z nieprawidłowego układania i ubierania dzieci do snu oraz nadmiernego ogrzewania pomieszczeń w których śpią. Uznaje się, że pozycja na brzuszku podczas snu zwiększa ryzyko śmierci. Co ciekawe akcje nakazujące układanie dzieci na plecach spowodowały zmniejszenie umieralności o 20 do 67%.

Na koniec zauważono częstsze występowanie zespołu w chłodnych porach roku (przegrzewanie dzieci, zbyt ciepłe stroje) oraz w wyniku narażenia na nieokreślone jeszcze zanieczyszczenia środowiskowe.

Jak wygląda postępowanie diagnostyczne?

Najważniejszą sprawą jest wykluczenie wszystkich innych możliwych przyczyn śmierci niemowlaka. Diagnostyka obejmuje między innymi: badania biochemiczne, mikrobiologiczne, obrazowe, a także toksykologiczne.

Jak zapobiegać nagłej śmierci niemowląt?

Profilaktykę wprowadza się przede wszystkim u niemowląt należących do grupy zwiększonego ryzyka nagłej śmierci. Obejmuje ona między innymi eliminację możliwych czynników ryzyka (np. palenie tytoniu), dokładna i staranna obserwacja dziecka przez pielęgniarki, lekarzy i oczywiście przeszkolonych rodziców. Ponadto należy poprawić jakość opieki przedporodowej, w miarę możliwości zapobiegać przedwczesnym urodzeniom, prowadzić odpowiednią politykę społeczną. Bardzo ważne, aby promować odpowiednie praktyki pielęgnacyjne w kwestii odpowiedniego ubierania i układania do snu (ubiór lekki, leżenie na wznak).

Dostępne są również specjalne aparaty monitorujące czynność oddychania i krążenia wyposażone w funkcję pamięci wykorzystywane zazwyczaj ze ścisłych wskazań. Wzmożony nadzór i monitorowanie czynności oddechowo-krążeniowej w warunkach domowych stosuje się m.in. w przypadku wcześniaków zagrożonych nawracającymi bezdechami, hipoksemią oraz bradykardią, u niemowląt po przebytych stanach nagłego zagrożenia życia, u dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną oraz bezdechami w przebiegu anomalii, niedojrzałości oraz stanów zapalnych górnych dróg oddechowych.

Źródła:
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003

Autor: Piotr Kuc