Zespół suchego oka

Rolą łez jest nawilżenie, oczyszczenie oraz ochrona rogówki i spojówki oka przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami. Głównym ich składnikiem jest woda. W skład łez wchodzi także chlorek sodu, który nadaje im słony smak oraz białka. Produkowana przez gruczoły łzowe ciecz łzowa rozprowadzana jest po powierzchni oka poprzez mruganie powiekami.

U zdrowego człowieka na powierzchni oka tworzy się tzw. film łzowy złożony z trzech warstw:

śluzowej (mucynowej), najbardziej wewnętrznej, która umożliwia przyleganie płynu łzowego do powierzchni spojówek;
wodnej, która stanowi aż 90% grubości łzy;
lipidowej, spowalniającej odparowywanie wody z warstwy wodnej.

W niektórych chorobach może dojść do zaburzenia wydzielania łez. Zmianie może ulec skład płynu łzowego (najczęściej zmniejszona objętość warstwy śluzowej) lub jego ilość. Zmniejszona ilość płynu łzowego pokrywającego powierzchnię gałki ocznej może wynikać, ze zwiększonego parowania, zwiększonego wypływu lub zmniejszonego wydzielania łez.

Przyczyny upośledzonego wydzielania łez mogą być następujące:

stan zapalny, który towarzyszy zakażeniom wirusowym lub wynika z zapalenia przyusznic;
neuropochodne – uszkodzenie nerwu twarzowego (VII) i trójdzielnego (VI);
farmakologiczne – jako działanie niepożądane przyjmowanych leków, np. β-adrenolitycznych, antykoncepcyjnych, przeciwhistaminowych, moczopędnych, hormonalnej terapii zastępczej, izotretynoiny;
immunologiczne – w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, zespołu Gougerota lub Sjögrena;
uszkodzenie spojówki, np. w wyniku rozległego oparzenia;
wywinięcie powieki,
niedobór witaminy A.

Niedostateczne wydzielanie łez lub nieprawidłowy ich skład prowadzi do rozwoju zespołu suchego oka. Nabłonek rogówki i spojówki gałkowej ulega złuszczeniu, a chory odczuwa pieczenie i podrażnienie oczu. Oczy sprawiają też wrażenie „zmęczonych”. Często pojawia jest uczucie tzw. piasku pod powiekami. Zespół suchego oka częściej występuje u osób starszych, zwłaszcza kobiet. Stąd też przypuszczenie, że na jego wystąpienie mogą mieć wpływ zachodzące w organizmie zmiany hormonalne.

Leczenie zespołu suchego oka jest przede wszystkim objawowe. W aptekach dostępny jest szeroki wachlarz produktów, które mają zapewnić oczom odpowiednie nawilżenie. Podawane do worka spojówkowego krople zwilżające określane są mianem sztucznych łez.

Najczęściej stosowanymi preparatami są krople zawierające hypromelozę (HPMC) w stężeniu od 0,3 do 1%. W aptekach można nabyć takie preparaty hypromelozy, jak: KeratoStill (z pentanolem), Artelac, Strix (roztwór zawiera dodatkowo ekstrakt z czarnej jagody), Lakroft czy Tears Naturale. W celu uzyskania odpowiedniego nawilżenia konieczna jest częsta aplikacja (co godzinę). Lepszymi właściwościami cechują się krople zawierające alkohol poliwinylowy (PVA), np. Lacrimal (1,4%). Zapewniają one lepsze nawilżenie dzięki temu, że ich napięcie powierzchniowe jest takie samo, jak płynu łzowego. Związane jest z tym wygodniejsze stosowanie (co cztery godziny). Oprócz kropli z hypromelozą lub alkoholem poliwinylowym dostępne są preparaty kwasu poliakrylowego, którt ma właściwości hydrożelu. Związek ten wchodzi w skład żelu do oczu Oftipan i Vidisic. Właściwości niektórych preparatów zwilżających oczy są oparte na soli sodowej kwasu hialuronowego. Hialuronian sodu jest składnikiem między innymi kropli Biolan i Hyaleye.

Zobacz również:

Sztuczne łzy są preparatami, które nie zawierają związków farmakologicznie czynnych. Zadaniem hialuronianu sodu, alkoholu poliwinylowego czy hypromelozy jest jedynie nadanie kroplom odpowiedniej lepkości. Dlatego też mogą one być stosowane przez wszystkie osoby, także kobiety w ciąży. Jednak ze względu na brak odpowiednich badań niektórzy producenci zalecają ostrożność podczas korzystania z kropli przez kobiety spodziewające się dziecka. Choć preparaty te można aplikować również dzieciom, w przypadku wystąpienia u nich suchości oka należy zgłosić się do lekarza. Problem ten jest bowiem rzadki u dzieci i powinien wzbudzić niepokój.

Sztuczne łzy powinny być stosowane nie tylko przez osoby odczuwające suchość oczu. Warto korzystać z nich także profilaktycznie, zwłaszcza jeśli dużą część naszego czasu spędzamy w zadymionych lub klimatyzowanych pomieszczeniach. Wpłyną one również pozytywnie na narząd wzroku, który jest obciążony długotrwałą pracą przy komputerze lub narażony na działanie takich czynników, jak kurz czy pyłki traw. Ponadto ich stosowanie jest zalecane osobom noszącym soczewki kontaktowe.

Wspomniane wyżej zwilżające preparaty do oczu zawierają niestety środki konserwujące (np. chlorheksydynę, tiomocznik, cetrymid), które mają zapewnić kroplom odpowiednią jakość mikrobiologiczną. W związku z tym ostrożność powinny zachować osoby ze skłonnością do reakcji alergicznych. Najkorzystniejszymi preparatami dla tych osób są krople pozbawione konserwantów, np. Hydrabak (0,9% roztwór chlorku sodu), Hyabak (0,15% roztwór hialuronianu sodu), Filmabak (2% poliwinylopirolidon) czy Hylocare (0,1% hialuronian sodu i dekspentenol).

W zespole suchego oka korzystny efekt może dać także dodatkowe zastosowanie kropli lub maści do oczu z witaminą A, np. Vita-Pos. W niektórych przypadkach możliwa jest również terapia przyczynowa. Jeśli zespół suchego oka jest konsekwencją niedoboru witaminy A rozwiązaniem może być suplementacja. Retinol, czyli czynna postać witaminy A jest składnikiem niezbędnym do prawidłowego wzrostu, regeneracji, różnicowania się i czynności nabłonków. Bierze też udział w tworzeniu rodopsyny, światłoczułego barwnika koniecznego do prawidłowego widzenia w ciemności.

Długotrwały niedobór witaminy A może prowadzić nie tylko do suchości oka, ale także do zaschnięcia powiek i ślepoty zmierzchowej (potocznie kurzej ślepoty). W takich przypadkach zalecane jest nie tylko miejscowe podanie kropli do oczu z witaminą A, ale także stosowanie doustnych preparatów witaminowych. Warto także zadbać o właściwą podaż witaminy w codziennej diecie. Dużą ilością witaminy A cechują się takie produkty spożywcze, jak: czerwone i żółte warzywa i owoce (np. marchew, dynia, morele), oleje roślinne, ryby morskie i tran, żółtka jaj, produkty mleczne, wątróbka, mięso.

Warto zaznaczyć, że nie zawsze samodzielnie prowadzone leczenie jest wystarczające. Jeśli stosowanie wymienionych preparatów OTC nie przynosi wystarczającej ulgi oczom należy udać się do lekarza. Jest to także konieczne w przypadku wywinięcia powieki na zewnątrz. Zwrócić należy również uwagę czy suchości oczu nie towarzyszy suchość w jamie ustnej, która mogłaby sugerować polekowy zespół suchego oka.

Marta Grochowska

Źródła:
Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010,
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006.