Zimnica - przyczyny, objawy, leczenie

Zimnica, nazywana również malarią, jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaki z rodzaju plasmodium. Najbardziej narażona na zachorowanie jest najmłodsza grupa wiekowa. Ocenia się, że rocznie umiera z tego powodu nawet 3 miliony ludzi, szczególnie dzieci z krajów strefy subtropikalnej i tropikalnej.

Czym jest wywołana zimnica?

Tak jak zostało to powiedziane wcześniej, zimnica jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaka z rodzaju plasmodium. Znane są cztery gatunki chorobotwórcze: plasmodium vivax, plasmodium ovale, plasmodium malariae oraz plasmodium falciparum. Typowe napady zimnicy związane są z zakażeniem pierwszymi trzema. Nietypowy przebieg, w wielu przypadkach ciężki, postępujący, do złudzenia przypominający niekiedy inne choroby dotyczy plasmodium falciparum. Uważa się nawet, iż większość zgonów z powodu zimnicy wynika z zarażenia się właśnie tym gatunkiem.

Jak dochodzi do zarażenia?

Do zarażenia człowieka dochodzi w wyniku ukąszenia przez komara. Wraz z jego śliną wnikają do organizmu małe, ruchome formy określane mianem sporozoitów. Szybko przedostają się z krwi do wątroby, szczególnie do jej miąższu, gdzie zaczynają rozmnażać się w sposób bezpłciowy. Komórki wątrobowe ulegają obrzmieniu, pękają co powoduje wydostanie się do krwi kolejnego pokolenia, tzw. merozoitów. Od tego momentu zaczyna się okres objawowy choroby. W przypadku plasmodium vivax i ovale, ich część może pozostać w wątrobie dając późniejsze nawroty. Wspomniane merozoity przedostają się do erytrocytów. W zależności od postaci po 48 lub 72 godzinach dochodzi do uwolnienia się od 6 do 32 potomnych merozoitów z erytrocytów. Cykl ten powtarza się kilkakrotnie. Większa śmiertelność w przypadku plasmodium falciparum wynika właśnie z tego, iż zajmuje on nawet kilkanaście razy więcej erytrocytów niż pozostałe gatunki. Zarażone krwinki czerwone łączą się następnie z niezainfekowanymi tworząc formy rozetowe.

Jakie są objawy choroby?

Na początku należy zaznaczyć, iż to jak nasilone są objawy zależy od ilości zakażonych, a w następnej kolejności rozpadłych erytrocytów, a także od reakcji danego organizmu na zachodzące zmiany. Zauważono, iż u dzieci matek które wcześniej nie chorowały na zimnicę przebieg choroby był zdecydowanie cięższy a rokowanie niepewne. Dzieci matek, które chorowały na zimnicę dostają od niej przeciwciała, jednak chronią je tylko przez parę pierwszych miesięcy, później dzieci stają się tak samo wrażliwe jak osoby nie mające wcześniej kontaktu z malarią.. Niestety zimnica cały czas jest przyczyną wielu zgonów, zwłaszcza dzieci. Czasami u tych, które przeżyły choroba dodatkowo wpływa w pewnym stopniu na zaburzenia rozwoju psychofizycznego.

U dzieci do 5 roku życia, które wcześniej nie chorowały na zimnice, choroba rozwija się około 1-2 tygodni. Pojawiające się objawy mogą być mało charakterystyczne. Najczęściej dziecko płacze, jest niespokojne, senne, a także traci apetyty. Temperatura ciała wzrasta stopniowo w ciągu kilku dni. Mogą jednak występować przypadki, w których skok temperatury będzie gwałtowny, nawet do 40 stopni Celsjusza i więcej. U części z nich dochodzi do dreszczy, a także uogólnionych bólów mięśni, głowy, brzucha czy nudności. W krwi obwodowej stwierdza się przede wszystkim cechy anemii, leukopenię i monocytozę. W moczu zauważa się hemoglobinurię; czasem kolor moczu może być wręcz czarny!. W zależności od gatunku zimnicy objawy pojawiają się co 48 godzin (plasmodium vivax, plasmodium ovale) lub co 72 godziny (plasmodium malariae). Szczególnie ten ostatni, może powodować na terenach endemicznych zespół nerczycowy. Warto wiedzieć, iż najczęściej przenoszonym gatunkiem malarii do Polski, na naszą niekorzyść, jest niestety plasmodium falciparum. Co gorsza coraz częściej jest oporny na stosowane leki przeciwmalaryczne. Ze względu na zajmowanie wielu narządów i układów może dawać zupełnie odmienne objawy.

Zobacz również:

W przypadku zajęcia układu pokarmowego, szczególnie żołądka i jelit objawia się głównie mało charakterystycznie w postaci bólów brzucha, nudności, wymiotów, biegunek, czasem z domieszką krwi. W niektórych przypadkach poprzedza formę mocznicową lub mózgową. We wspomnianej postaci mocznicowej dochodzi do szybko narastającej mocznicy ze skąpomoczem, a nawet bezmoczem. Postać mózgowa poprzedzona jest często drgawkami. Później pojawiają się cechu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Do najgorszych powikłań należy narastający obrzęk mózgu oraz objawy pniowe z odkorowaniem.

Śmiertelność w tej postaci ocenia się na około 20%. Osoby które przeżyły mogą cierpieć na porażenia jednostronne, zaburzenia mowy, a także tzw. ślepotę korową. Szczególnie u dzieci i kobiet w przebiegu ciężkich postaci rozwija się hipoglikemia. Wynika to z jednej strony ze zwiększonego zapotrzebowania gorączkującego organizmu na glukozę, z drugiej stron zużywania jej przez pasożyty. Stan ten wiąże się niestety z gorszym rokowaniem. Jeżeli rozwinie się dodatkowo zespół niewydolności oddechowej ryzyko zgonu wzrośnie nawet do 80%. W przypadku kobiet w ciąży zarażonych zimnicą może dochodzi częściej do poronień lub niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Jak diagnozuje się malarię?

Podstawową metodą wykrywania jest uwidocznienia zarodźca malarii w rozmazie krwi pobranej z opuszki palca. Wynika to z faktu, iż właśnie w krwi kapilarnej ilość pierwotniaków jest największa. Bardzo ważne, aby badanie to było wykonane jak najwcześniej, szczególnie w postaci zimnicy wywołanej przez plasmodium falciparum! Osoby gorączkujące przebywające w ciągu ostatnich 3-4 tygodni w krajach tropikalnych powinny mieć wykonane to badanie niezwłocznie. Jeżeli nie ma możliwości wykonania takich badań należy zabezpieczyć próbkę krwi i podać leki przeciwmalaryczne.

Oprócz obecności zarodźców we krwi, można stwierdzić również przyspieszone OB, zmniejszoną liczbę płytek krwi, bez leukocytozy, zwiększoną lepkość krwi, a także wzrost stężenia białka C-reaktywnego. W postaciach mózgowych wzrasta ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego, wzrasta stężenie białka, natomiast pozostałe składniki są zwykle w granicach normy. Warto dodać, iż badania serologiczne w świeżych zachorowaniach nie mają zastosowania.

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie zimnicy, szczególnie tej wywołanej przez plasmodium vivax i ovale nie nastręcza większych trudności. Terapia jest prosta i prawie w 100% skuteczna. Najczęściej stosowanymi preparatami są pochodne grupy 4-aminochinolowej. Przykładem może być chlorochina lub arechina.. Leki podaje się z reguły doustnie, jeżeli jednak chory wymiotuje, lub z innych względów nie można podać leku stosuje się go parenteralnie. Należy jednak pamiętać, iż po podaniu tą drogą istnieje ryzyko wstrząsu. Leki z tej grupy dobrze radzą sobie z postaciami krwinkowymi, niestety są nieskuteczne jeżeli zajęta jest wątroba. W takich przypadkach podaje się prymachinę. Coraz większym problemem jest wspominany plasmodium falciparum wykształcający oporność na stosowane leczenie. Obecnie u zarażonych tym gatunkiem zimnicy stosuje się meflochinę, a także preparaty żelaza.

Jakie są powikłania po stosowaniu leków przeciwmalarycznych?

Niestety przyjmowanie leków przeciwmalarycznych nierzadko wiąże się z obecnością powikłań. Często dochodzi do swędzących wysypek u osób z ciemnym kolorem skóry, mogą pojawić się spadki ciśnienia tętniczego, prowadzące niekiedy do zapaści. Opisywane były również przypadki zaburzeń rytmu serca, zaburzeń neuropsychiatrycznych, a w wyniku długotrwałego stosowanie wzrastało również ryzyko zmian siatkówki oka. W przypadku stosowania prymachiny istnieje ryzyko wystąpienia ostrej niedokrwistości hemolitycznej. Dotyczy to osób z wrodzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. W zależności od stosowanego leku mogą pojawiać się również nudności, wymioty, zaburzenia łaknienia, a także zawroty głowy.

Źródła:
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003

Autor: Piotr Kuc