Zioła działające przeciwkaszlowo
Preparaty ziołowe są powszechnie stosowane w chorobach układu oddechowego. Wiele z nich jest bardzo skuteczna w przypadku schorzeń, którym towarzyszy kaszel. W zależności od rodzaju kaszlu można sięgnąć po preparaty działające przeciwkaszlowo (kaszel suchy) lub wykrztuśnie (kaszel mokry).
Za działanie przeciwkaszlowe surowców roślinnych odpowiadają przede wszystkim śluzy, czyli połączenia cukrów z kwasami uronowymi. Dostarczone do organizmu drogą doustną śluzy nie trafiają jednak bezpośrednio do dróg oddechowych. Tam docierają dopiero produkty hydrolizy (kwas glukuronowy, krótkie łańcuchy cukrów nierozłożonych), które mogą dyfundować przez błony śluzowe. W drogach oddechowych cząsteczki tych związków tworzą z wodą roztwory koloidowe pokrywające cienką warstwą błony śluzowe.
W ten sposób obecne w układzie oddechowym mechanoreceptory śluzowe są mniej narażone na podrażnienie, zarówno przez endogenne, jak i egzogenne czynniki drażniące. Śluzy wykazują również działanie przeciwzapalne. Jak się okazuje śluzy mogą działać również wykrztuśnie, poprzez oddziaływanie z mechanoreceptorami znajdującymi się w górnym odcinku układu oddechowego. Ponadto śluzy ograniczają mechanizm odruchowego wydzielania śluzu w oskrzelach, oraz rozmiękczają wydzielinę zalegającą górne drogi oddechowe, co ułatwia jej odkrztuszanie.
Liść i korzeń prawoślazu (Althaeae folium/radix) zawiera do 10% śluzu, który jest mieszaniną pochodnych kwasu galakturonowego, galaktozy, glukozy, arabinozy i ramnozy. Obecnymi w liściu związkami chemicznymi są także: flawonole, flawony, kwasy fenolowe, kumaryny i związki mineralne. Korzenie natomiast zawierają poza śluzem flawonoidy, pektyny, sacharozę, skrobię, aminy (betainę i asparaginę) oraz minimalne ilości fitosteroli. Zarówno korzeń, jak i liść prawoślazu lekarskiego polecany jest w infekcjach górnych dróg oddechowych, którym towarzyszy suchy, męczący kaszel.
Preparaty surowca zmniejszają bowiem stan zapalny, podrażnienie i uczucie bólu, a dodatkowo działają osłaniająco. Odruchy kaszlowe są rzadsze i łagodniejsze. Korzystne jest także pęcznienie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny, gdyż wyzwala to ruch nabłonka rzęskowego i ułatwia odkrztuszanie. Wodne wyciągi polecane są nie tylko w przeziębieniu i stanach zapalnych gardła i krtani, ale także w schorzeniach przewodu pokarmowego, takich jak choroba wrzodowa czy nadkwaśność. U niemowląt skuteczne są również w trudnościach z wypróżnianiem. Duże zastosowanie preparatów prawoślazu w pediatrii wynika m.in. z braku silnie działających substancji i przyjemnego smaku.
Działanie przeciwzapalne surowca wykorzystywane jest również w zewnętrznym leczeniu zmian skórnych (wrzodów, czyraków, odparzeń) oraz zapalenia spojówek i brzegów powiek. Należy jednak pamiętać, że duża zawartość śluzu w preparatach prawoślazu może zmniejszać wchłanianie witamin, soli mineralnych i innych składników odżywczych. Z tego też względu należy długotrwałe ich stosownie skonsultować z lekarzem. Korzeń prawoślazu lekarskiego wchodzi w skład wielu preparatów przeciwkaszlowych – mieszanek ziołowych, takich jak: Pektosan, Pektovit, Tussiflos, oraz syropów, np. prawoślazowego, Althagemu, Althamelu.
Zobacz również:
Liść podbiału (Farfarae folium) jest również surowcem śluzowym. Zawartość tego składnika sięga 8%. Obecne są ponadto związki flawonoidowe, garbniki, olejek eteryczny, aminy, sterole oaz alkaloidy pirolizydynowe (m.in. tussilagina, senecjonina). Surowiec poza działaniem charakterystycznym dla roślin zawierających śluz wykazuje właściwości ściągające, za które odpowiadają garbniki, spazmolityczne (flawonoidy i składniki olejku eterycznego) i przeciwbakteryjne. Przetwory z liści podbiału wskazane są w stanach zapalnych i nieżytach górnych dróg oddechowych przebiegających z suchym kaszlem.
Skuteczne są również w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych, które działają hepatotoksycznie, preparaty Farfarae folium nie powinny być jednak stosowane dłużej niż przez okres 4-6 tygodni w ciągu roku. Przeciwwskazaniem jest również ciąża i karmienie piersią. Wyciąg z liści podbiału wchodzi w skład wielu preparatów farmaceutycznych – płynów (np. Farfplant), syropów (np. Farfaron), pastylek do ssania (np. GardLox) i mieszanek ziołowych (np. Neopektosan, Pektosan).
Porost islandzki (Lichen islandicus) to plecha tarczownicy (płucnicy) islandzkiej, porostu występującego na półkuli północnej, zwłaszcza w rejonach tundry. Zawiera kwasy porostowe cechujące się gorzkim smakiem. Dzięki nim surowiec działa bakteriobójczo (m.in. na Helicobacetr pylori i Mycobacterium tuberculosis) oraz wzmaga wydzielanie soków trawiennych. W jego skład wchodzą także śluzy, polisacharydy (m.in. lichenina, izolichenina), karotenoidy i związki mineralne.
Przetwory z porostu islandzkiego zalecane są w stanach nieżytowych jamy ustnej, gardła i oskrzeli, suchym kaszlu oraz pomocniczo w chorobach płuc. Stosowane są ponadto w schorzeniach układu pokarmowego – stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, niedokwaśności, chorobie wrzodowej, zaburzeniach trawienia i braku apetytu. Porost islandzki wchodzi w skład tabletek do ssania (np. Isla-Mint, Isla-Moos) oraz wielu preparatów złożonych, takich jak syrop Amarosal, nalewka Amarum, Digesan, mieszanki ziołowe (Digeflos, Digestosan, Gastrina, Gastrogran, Herbaton, Revitan), wskazanych głównie w niestrawności.
Kwiat malwy czarnej (Malvae arboreae flos) poza związkami śluzowymi (8-12%) zawiera działające przeciwzapalnie antocyjany (m.in. malwidynę, peonidynę, delfinidynę) i flawonoidy, a także niewielkie ilości garbników, kwasów fenolowych, związków mineralnych i olejku eterycznego. Wyciąg wodny z surowca działa osłaniająco na błony śluzowe dróg oddechowych, zmniejsza ich podrażnienie i ogranicza rozwój procesu zapalnego. Pod jego wpływem odkrztuszanie staje się łatwiejsze, a kaszel mniej dokuczliwy.
Kwiat malwy czarnej, zwanej również prawoślazem wysokim, różowym lub ogrodowym, jest polecany w chrypce, suchym kaszlu i problemach z odkrztuszaniem. Preparaty ziołowe oparte na działaniu tego surowca bywają stosowane również w schorzeniach przewodu pokarmowego (działanie powlekające na błony śluzowe żołądka i przełyku) oraz przy skąpym i bolesnym miesiączkowaniu (słabe działanie estrogenne).
Liść i kwiat ślazu (Malvae folium/flos) w swoim składzie zawierają przede wszystkim śluz będący mieszaniną galakturonoramnanów i arabinogalaktanów. W liściach obecne są ponadto nieznaczne ilości związków garbnikowych, a w kwiatach – antocyjanozydów. Dzięki występowaniu śluzu surowiec działa łagodząco w stanach zapalnych jamy ustnej gardła i krtani. Zmniejsza też podrażnienie, przez co łagodzi powstający na drodze odruchu kaszel. Napary z liści i kwiatów wskazane są w suchym, drażniącym kaszlu. Stosowane mogą być również zewnętrznie w postaci płukanek w nieżytach jamy ustnej i krtani. Liść i kwiat ślazu dzikiego wykorzystywany jest szczególnie często w nieżytach dróg oddechowych u dzieci.
Źródła:
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007.
Matławska I. (red.): Farmakognozja. Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Wyd. 3. popr. i uzup., Poznań 2008.
Kohlmünzer S.: Farmakognozja, podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2000.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Zioła działające przeciwkaszlowo