Ziołolecznictwo w chorobach alergicznych

Alergia (nadwrażliwość, uczulenie) to zmiana reaktywności układu immunologicznego i wytworzenie swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko określonej substancji lub czynnikowi alergizującemu (alergenowi). Kontakt z określoną substancją lub czynnikiem alrgizującym (alergenem) może prowadzić do zmiany reaktywności układu immunologicznego i wytworzenia swoistych przeciwciał.

Taki stan nazywany jest, jak to zostało wspomniane, alergią (nadwrażliwością, uczuleniem). Reakcja alergiczna występuje natomiast po ponownym zetknięciu z tym samym alergenem. Najczęściej ma ona charakter skórny – powstaje stan zapalny, zaczerwienienie i świąd. Niekiedy może jednak dojść do układowej (narządowej) reakcji alergicznej, najczęściej astmy oskrzelowej, lub wstrząsu alergicznego, który jest reakcją ogólnoustrojową.

Jak się okazuje choroby alergiczne skóry stanowią najliczniejszą grupę dermatoz. Zaliczane do niej są między innymi: pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, wyprysk, opryszczkowe zapalenie skóry, świerzb, łuszczyca, rumień i in. Poza widocznymi na skórze zmianami często występuje świąd i pieczenie. Pojawić może się także podwyższona temperatura ciała, biegunka i uczucie rozbicia.

Najczęstszym problemem jest alergia kontaktowa (stykowa), która dotyczy aż 40% dorosłych i ok. 20-30% dzieci i młodzieży. Pod pojęciem alergii kontaktowej należy rozumieć swoistą nadwrażliwość na substancje drobnocząsteczkowe o właściwościach antygenowych (hapteny), która indukowana jest przez bezpośredni kontakt tych substancji z powierzchnią skóry. W tym przypadku czynnikiem decydującym o powstaniu odczynu zapalnego jest rozpoznanie przez receptor limfocytu alergenu obecnego na powierzchni komórki reprezentującej antygen.

Haptenami wywołującymi alergię kontaktową może być na przykład benzokaina, lanolina, substancje konserwujące (tiomersal, parabeny) czy nikiel. Jej przyczyną mogą być także rośliny, zwłaszcza bogate w olejki eteryczne lub kumaryny i furanokymaryny. Najczęściej uczulają rośliny pochodzące z rodziny selerowatych, jasnotowatych, złożonych i rutowatych. Część roślin stosowanych w lecznictwie wywołuje tzw. fotoalergie, czyli nadwrażliwość na światło słoneczne. Przyczyną ich powstawania są obecne w niektórych surowcach roślinnych, a zatem także preparatach farmaceutycznych, związki kumarynowe. Przykładem jest psoralen i angelicyna występujące w roślinach z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), takich jak: arcydzięgiel litwor, biedrzeniec anyż.

Choć niektóre rośliny są przyczyną reakcji alergicznych to większość ziół może pomóc w leczeniu alergii skórnych. Oczywiście najważniejsze jest unikanie czynnika alergizującego. Leczenie natomiast powinno odbywać się pod okiem specjalisty – alergologa lub dermatologa. Najczęściej stosowane są leki przeciwalergiczne, przeciwzapalne, uspokajające, rzadziej glikokortykosteroidy. Zioła mogą jednak stanowić istotne wsparcie dla farmakoterapii. W tym celu wykorzystywane są głównie surowce bogate w związki flawonoidowe.

Zobacz również:

W przewlekłych stanach zapalnych skóry warto sięgnąć po napar z mieszanki ziół, w której skład wchodzą: koszyczek rumianku, liść orzecha włoskiego, liść brzozy, ziele fiołka trójbarwnego i kwiat jasnoty białej. Wystarczy jedną łyżkę mieszanki zalać dwiema szklankami wrzątku i odcedzić po 20-30 minutach naparzania. Napar taki należy pić 2 razy dziennie po szklance. Podobny napar można przyrządzić z mieszanki korzenia kozłka lekarskiego, korzenia mniszka, korzenia łopianu, liści melisy, ziela skrzypu i ziela fiołka trójbarwnego. Wykonanie tego naparu wygląda jednak nieco inaczej. Łyżkę mieszanki ziołowej należy zalać dwiema szklankami wody i po godzinie podgrzać do wrzenia i gotować przez 5 minut. Następnie po 20-30 minutach przecedzić i pić szklankę naparu dwa razy dziennie (godzinę po jedzeniu).

POKRZYWKA

Najczęstsza postać choroby alergicznej – pokrzywka objawia się występowaniem na skórze bąbli pokrzywkowych, którym towarzyszy świąd i gwałtowny wysięk w skórze właściwej. W niektórych przypadkach pojawia się też gorączka, biegunka lub bóle głowy. Cechą charakterystyczną dla tych wykwitów jest ich szybkie pojawianie się i równie szybkie ustępowanie (po czasie od kilkunastu godzin do kilku dni), bez tworzenia się blizn. Bąble mogą być różnej wielkości, od bardzo drobnych do bardzo dużych obejmujących większe obszary skóry. Najczęściej mają okrągły kształt i występują na tułowiu i kończynach. Przyczyną pokrzywki jest najczęściej nadmierna reakcja organizmu na substancje lecznicze, pasożyty obecne w przewodzie pokarmowym lub pokarmy (np. owoce morza, jajka, poziomki, jabłka).

Stosowanie ziół jest szczególnie skuteczne w przypadku pokrzywki o charakterze przewlekłym. Jej celem jest zmniejszenie świądu, stanu zapalnego i ograniczenie reakcji alergicznej. Zioła mogą dodatkowo działać uspokajająco. Skuteczny jest na przykład odwar z mieszanki ziołowej zawierającej koszyczki rumianku, szyszki chmielu, liście orzecha włoskiego i brzozy oraz korzenie łopianu i kozłka lekarskiego w równych ilościach. U chorych ze skłonnością do zaparć pomocne mogą być również roślinne preparaty ułatwiające wypróżnianie, np. siemienia lnianego, aloesu, korzenia rzewienia. Świąd mogą natomiast łagodzić zawiesiny, papki lub roztwory mentolu o stężeniu od 0,5 do 1%. Skuteczne są również kąpiele osłaniające, które zmniejszają stan zapalny i świąd. Kąpiel taką można sporządzić np. z mąki kartoflanej lub pszennej. Pozytywne działanie mają także kąpiele z rumianku lub szyszek chmielu. Zalecane jest ponadto stosowanie maści i żeli z oczaru wirgijskiego.

WYPRYSK

Zapalenie wierzchnich warstw skóry o podłożu alergicznym określane jest mianem wyprysku (egzemy). Objawia się występowaniem na skórze licznych grudek zapalno-wysiękowych i pęcherzykowych z nieznacznym wysiękiem. Wykwity zlokalizowane są najczęściej na grzbietowej powierzchni rąk. Zmianom skórnym towarzyszy świąd i pieczenie. W ciężkich przypadkach może pojawić się także pobudzenie nerwowe lub pogorszenie samopoczucia. Alergenami powodującymi wyprysk są najczęściej składniki kremów, kosmetyków, chemii gospodarczej i preparatów farmaceutycznych.

W przewlekłych egzemach wskazane jest stosowanie ziół o działaniu uspokajającym, takich jak: liść melisy, szyszki chmielu, korzenie waleriany. Podobnie jak w przypadku pokrzywki pomocne mogą być kąpiele osłaniające (kąpiel krochmalowa lub z mąki pszennej) oraz ziołowe (rumiankowa, tymiankowa).

Źródła:
Lamer-Zarawska E.: Fitoterapia w chorobach alergicznych. Panacea 2006; 4 (7): 8-10;
Waszczykowska E.: Choroby alergiczne skóry i różnicowanie. Przegląd alergologiczny 2005; 2(4): 24-29;
Śpiewak R.: Alergia kontaktowa – diagnostyka i postępowanie. Alergia Astma Immunologia 2007; 12 (3): 109-127;
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008;

Autor; Marta Grochowska