Skrajne zmiany nastroju jako zaburzenia psychiczne - kilka słów na temat ChAD
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), określana też jako psychoza maniakalno-depresyjna, jest poważną chorobą psychiczną, która powoduje nietypowe, skrajne zmiany nastroju, poziomu energii i aktywności oraz zdolności wykonywania codziennych zadań (definicja wg amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego - National Instytut of Mental Healt, NIHM).
U niektórych osób pierwsze objawy choroby mogą pojawić się już w okresie dzieciństwa, a u innych w późniejszym wieku. Schorzenie to jest obecnie uważane za nieuleczalne, ale można je skutecznie leczyć tak, by pacjent mógł wrócić do funkcjonowania w społeczeństwie i żyć pełnią życia.
Objawy choroby
Charakterystyczną cechą ChAD jest okresowe, naprzemienne występowanie skrajnych stanów emocjonalnych, Stan nienaturalnie podwyższonego nastroju, który utrzymuje się przeważnie przez co najmniej tydzień i zaburza zwykłe funkcjonowanie pacjenta, jest określany jako epizod manii, a stan dogłębnego smutku i przygnębienia określa się jako epizod depresji. Mogą też występować tzw. epizody mieszane, kiedy objawy manii i depresji pojawiają się u pacjenta w tym samym okresie. Między epizodami choroby wielu pacjentów może być zupełnie wolnych od jej objawów.
Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) rozróżnia się cztery podstawowe typy ChAD:
1. Pacjenci z typem I przechodzą epizody manii lub mieszane, które trwają co najmniej tydzień, lub epizody manii tak poważne, że wymagają natychmiastowej hospitalizacji. Zazwyczaj są one przedzielone epizodami depresji. W tym typie zachowanie pacjenta podczas epizodów choroby różni się wyraźnie od jego zwykłych zachowań.
W okresie manii pacjentów rozsadza energia i uczucie szczęścia, ale jednocześnie łatwo ich wyprowadzić z równowagi, szybko wpadają w gniew i rozdrażnienie. Obserwuje się u nich pobudzenie psychoruchowe. Są nadmiernie gadatliwi (mają wręcz przymus mówienia), mówią szybko, mają gonitwę myśli – przeskakują z jednego pomysłu na drugi.
Jednocześnie mają trudności z koncentracją uwagi oraz zmniejszoną potrzebę snu (mogą nie spać przez kilka dni, co może doprowadzić do wycieńczenia organizmu).
W tym okresie chorzy impulsywnie angażują się w przyjemne i ryzykowne aktywności, jak przygodny seks bez zabezpieczeń (co ma też związek z odhamowaniem seksualnym), nadmierne wydawanie pieniędzy czy lekkomyślne inwestycje. Towarzyszą im przekonania o własnej wielkości, wyjątkowych talentach, możliwościach, władzy lub bogactwie. W ciężkich epizodach manii mogą pojawić się objawy psychotyczne, jak halucynacje i urojenia.
Podczas epizodów mieszanych pacjenci zwykle odczuwają pobudzenie, mają problemy ze snem, zmniejszony apetyt i nasilone myśli samobójcze. Mogą czuć się bardzo przygnębieni i smutni, a jednocześnie przepełnieni energią.
Zobacz również:
W stanie depresji oprócz pogorszenia nastroju i spadku energii, obserwuje się obniżenie samooceny, zaburzenia łaknienia, spowolnienie tempa wykonywanych czynności. Chorzy mają problemy z odczuwaniem przyjemności, tracą zainteresowanie czynnościami, które dotychczas sprawiały im radość, w tym seksem. Trudno im się skoncentrować, mają problemy z zapamiętywaniem. Wycofują się z kontaktów społecznych. Jednocześnie mogą się skarżyć na objawy psychosomatyczne, jak bóle kręgosłupa czy głowy. Mogą być drażliwi lub odrętwiali. Mogą też mieć myśli
o śmierci, w tym o samobójstwie. Podczas epizodu depresji mogą również wystąpić halucynacje lub urojenia.
2. W typie II ChAD epizody depresji występują naprzemiennie z epizodami tzw. hipomanii, określanej też jako łagodniejsza mania. Osoby w tym stanie czują się pozytywnie naładowane energią, mogą być bardzo produktywne w pracy czy w nauce, mają dużo pomysłów, dobrze funkcjonują. Przez otoczenie nieświadome choroby mogą być odbierane jako elokwentne, kreatywne. Łatwo nawiązują kontakty towarzyskie. Jednak nieleczona hipomania może przerodzić się w ciężką manię lub przejść w poważny epizod depresji.
3. Podtyp niespecyficzny stwierdza się wówczas, gdy pacjent ma objawy ChAD, które nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla typu I lub typu II. Mogą one nie utrzymywać się wystarczająco długo lub może ich być za mało. Jednak wyraźnie wykraczają one poza spektrum typowych zachowań danej osoby.
4. Cyklotymia jest określana jako łagodna postać choroby dwubiegunowej. Charakteryzuje się cyklicznymi zmianami nastroju - naprzemiennie występują epizody hipomanii i łagodnej depresji - które utrzymują się co najmniej dwa lata. Może przekształcić się w pełno obrazową ChAD.
ChAD może też przebiegać z szybką zmianą faz (tzw. rapid cycling) - gdy w ciągu roku u danej osoby występują co najmniej cztery epizody depresji, manii, hipomanii lub mieszane. U niektórych pacjentów kolejne epizody pojawiają się w ciągu tygodnia, a nawet dnia. Ta odmiana ChAD występuje częściej u kobiet.
Diagnostyka
Z powodu różnorodności i zmienności objawów diagnozowanie ChAD we wczesnym stadium rozwoju jest często trudne. Ponieważ pacjenci zgłaszają się do lekarza częściej gdy są w depresji, choroba może zostać potraktowana jako zaburzenie jednobiegunowe. Ze względu na występowanie objawów psychotycznych czasem jest błędnie rozpoznawana jako schizofrenia. A czasem lekarze mylą ją z zaburzeniami zachowania – ADHD.
Diagnostykę utrudnia też fakt, że pacjenci z ChAD często nadużywają alkoholu i substancji odurzających, a także to, że niechętnie zgłaszają się do lekarza. Dlatego niektórzy zmagają się z chorobą latami, zanim zostanie im postawiona prawidłowa diagnoza. Tymczasem właściwe leczenie na wczesnym etapie rozwoju choroby znacznie zwiększa szanse na powrót pacjenta do normalnego funkcjonowania.
Nieleczone schorzenie niszczy życie osoby, która na nie cierpi – prowadzi do rozpadu związków i więzi rodzinnych, utraty pracy, pogorszenia sytuacji ekonomicznej, a nawet do konfliktów z prawem czy przedwczesnej śmierci.
Leczenie
W terapii ChAD stosuje się leki z różnych grup, w zależności od etapu choroby, jej nasilenia, występujących objawów np. psychotycznych, oporności na leczenie. Lekami, które pacjenci z ChAD niejednokrotnie zażywają całymi latami są leki tzw. normotymiczne, czyli stabilizatory nastroju. Zalicza się tu np. sole litu oraz leki stosowane również jako przeciwdrgawkowe w padaczce, w tym walproiniany, karbamazepina.
Do stabilizatorów nastroju szczególnie przydatnych w terapii ChAD, zwłaszcza w typie II, który przebiega z szybką zmianą faz zalicza się lamotryginę. Lek ten jest stosowany ponadto w celu zapobiegania objawom depresyjnym w ChAD.
Atypowe leki przeciwpsychotyczne są skuteczne w leczeniu stanów maniakalnych. Zalicza się tu m.in. olanzapinę, riperidon, kwetiapinę, aripiprazol, ziprasidon. Są one rekomendowane pacjentom z ChAD bardziej niż tzw. typowe leki przeciwpsychotyczne, ze względu na mniejsze działania niepożądane, takie jak działanie prodepresyjne czy objawy pozapiramidowe (sztywność mięśni, spowolnienie ruchowe, zubożenie mimiki, mimowolne skurcze mięśni i ruchy).
Obecnie dwa typowe leki przeciwpsychotyczne zachowują przydatność w leczeniu manii u pacjentów z objawami psychotycznymi, którzy odmawiają przyjmowania leków doustnych. Są to haloperidol i zuklopentiksol.
W leczeniu epizodów depresji stosuje się leki z grupy stabilizatorów nastroju i atypowych leków przeciwpsychotycznych. Leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) mają ograniczone zastosowanie i zawsze stosuje się je w połączeniu z lekiem normotymicznym.
W terapii choroby wykorzystuje się też elektrowstrząsy, głównie w przypadku oporności na leki oraz w głębokich stanach depresyjnych, a także psychoterapię, która jest zalecana na każdym etapie choroby.
Czynniki ryzyka ChAD
Naukowcy ciągle poszukują przyczyn ChAD. Większość z nich jest zgodna, że nie istnieje pojedyncza przyczyna, ale na rozwój schorzenia składa się wiele współdziałających ze sobą czynników, w tym geny i oddziaływania środowiska.
ChAD często występuje rodzinnie – dzieci, których rodzic lub rodzeństwo cierpi na to schorzenie są 4-6 razy bardziej narażone na to, że same zachorują, w porównaniu z rówieśnikami bez historii choroby w rodzinie. Świadczy to o istnieniu czynników genetycznych, zwiększających predyspozycje do choroby. Trzeba jednak zaznaczyć, że większość osób z rodzin, w których występuje ChAD, na nią nie zachoruje.
Badania na bliźniętach potwierdzają, że czynniki genetyczne są istotne w rozwoju ChAD – częściej cierpią na nią obydwa bliźnięta jednojajowe (o identycznym materiale genetycznym), niż dwujajowe (których geny są podobne w takim samym stopniu jak zwykłego rodzeństwa).
Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że nie chodzi o jeden konkretny gen, ale wiele różnych. Wykazano m.in., że genetyczne czynniki ryzyka ChAD pokrywają się częściowo z genami wpływającymi na predyspozycje do schizofrenii.
Jednak ryzyko choroby nie zależy w 100 proc. od genów. Wśród czynników środowiskowych, które mogą indukować wystąpienie objawów ChAD wymienia się stresy, związane z różnymi traumatycznymi wydarzeniami w życiu, jak utrata pracy czy kogoś bliskiego. Istnieją badania, które tego nie potwierdzają.
Badania mózgu z użyciem nowoczesnych technik obrazowania, jak funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) czy pozytronowa tomografia emocyjna (PET) wskazują, że występowanie objawów ChAD u dzieci może mieć związek z pewnymi zaburzeniami w rozwoju mózgu.
Komentarze do: Skrajne zmiany nastroju jako zaburzenia psychiczne - kilka słów na temat ChAD